1993 senesinde İsrail Tel-Dan’da Avraham Birian tarafından Aramice dilinde bir zafer steli keşfedilir. Bu yazıt Kutsal Kitap’ta da adı geçen Şam kralı Hazael’e aittir (1 Krallar 19:15). Eski Ahit’teki anlatıya göre Rab Elişa’yı Şam’a gönderip orada Hazael ile karşılaşmasını sağlar. Elişa’nın peygamberliğine göre Rab Hazael’i İsrail ve Yahuda’yı günahlarından dolayı yargılamak için seçmiştir. Hazael ve Elişa karşılıklı konuşurlar:
“Hazael, “Efendim, niçin ağlıyorsun?” diye sordu. Elişa, “Senin İsrail halkına yapacağın kötülükleri biliyorum” diye yanıtladı, “Kalelerini ateşe verecek, gençlerini kılıçtan geçirecek, çocuklarını yere çalıp öldürecek, gebe kadınlarının karınlarını deşeceksin.”Hazael, “Bir köpekten farksız olan bu kulun, bütün bu işleri nasıl yapabilir?” dedi. Elişa, “RAB bana senin Aram Kralı olacağını gösterdi” diye yanıtladı. (2 Krallar 8:12-13)
M.Ö. 840 senelerinde Hazael İsrail kralı Yoram ve Yahuda kralı Ahazya’ya karşı bir savaş kazanır. Yazıt bu zaferi kutlamaktadır. Fakat bu yazıtı diğerlerinden ayıran özellik basit bir cümle, Yahuda kralı Ahazya’ya atfedilen krallık: “Davut’un Evi ” 1993’te yapılan bu keşife kadar birçok kuşkucu, Davut’un gerçek bir insan olmadığını, mitolojik bir şahıs olduğunu savunmaktaydı. Fakat bu yazıt ile hem Hazael’in hem de kral Davut’un tarihselliği teyit edilmiş oldu.Yazıtın Türkçesi şöyledir: “Babam….savaştığında ona karşı çıktı. Babam vefat etti ve [atalarıyla] yattı. İsrail kralı öncelikle Babamın topraklarına girdi. Ve Hadad beni kral yaptı. Kendisi önümden gitti ve ben krallığımın yedi….önünden ayrıldım. Binlerce atlıya ve [binlerce savaş arabasına] sahip [70 kralı] kılıçtan geçirdim. Ben İsrail kralı, [Ahav] oğlu [Yoram’ı] öldürdüm. Davut’un Evinden olan [Yoram] oğlu [Ahazya’yı] da öldürdüm. Kentlerini harap ettim, topraklarını perişan bıraktım.”
****
KAYNAKÇA:
- Bill, Arnold T. ve Bryan, Bryan E. “Readings From The Ancient Near East.” Baker Academic. Grans Rapids, 2002, sf. 165.
- “The Tel Dan Inscription: The First Historical Evidence of King David from the Bible.” Issue 200: Ten Top Discoveries, Biblical Archaeology Review, Temmuz-Ekim 2009.
- Türkçe Kutsal Kitap, Kitabı Mukaddes Şirketi & Yeni Yaşam Yayınları, Eski ve Yeni Çevirisi.
- Resim: Yoav Dothan. Wikimedia Commons.