Günlük Hayat ve Yazıtlar.005

Ülkemizi düşündüğümüzde ilk akla gelen şeylerden biri tabii ki zengin yemek kültürümüzdür. Orta Doğu, Karadeniz, Orta Asya ve Avrupa ile olan yakın konum ve temaslar Türk mutfağını zamanla zenginleştirmiş ve çeşitlendirmiştir. Kebaplardan mezelere, pide çeşitlerinden Çorbalara ve tatlılara kadar birçok çeşit gelişmiş ve Türk mutfağı dünyanın sayılı mutfakları arasında yerini almıştır. Peki eski İbranilerin yemek kültürünü acaba hiç merak ettiniz mi? Acaba yemekleri nasıldı? Bir bakalım…

İbrani yemek kültürü’nün köşetaşı ekmekti. Ekmeklerin çoğu arpadan yapılır; buğdaydan yapılanlar ise daha pahalı oldukları için daha az tüketilirdi. Ekmeklerin hamur karışımına baklagiller, kuru meyveler, rezene, veya kimyon ekleyerek çeşitlendirirlerdi. Ekmek her öğünde olmazsa olmazlardandı. Gün içersinde iki temel yemek saati vardı. Çoğu çiftiçi olan İbraniler, günün ilk ışığında çalışmaya başlayıp, saat 9 sularında mola verip tarlalarda kahvaltı yaparlardı. Kahvaltı, zeytinyağı ve sirkeye batırılan ekmekten oluşurdu (bkz. Rut 2:14). Yanında ise zeytin, incir, soğan veya siyah turp tüketilirdi. Akşam yemeği ise mesaiden sonra ailece evde yenilirdi. Akşam yemeği genellikle çorbalar, soğan ve sarmısaklı mercimek, veya diğer bakliyatlardan veya sebzelerden yapılan sulu yemeklerden oluşurdu. Kullanılan temel sebzeler kabak, pırasa, sarımsak soğan, siyah turp ve mantar gibi sebzelerdi. Salata kültürü diye bir şey yoktu. Yabanıl marul veya roka gibi bitkiler daha çok yemeklere tat ve renk katmak için kullanılırlardı. Sofrada herkes ekmeğini alıp ortak tencerede bulunan yemeğe batırırdı. Ana yemeğin yanı sıra peynirler, hurma ve incir gibi kuru meyveler ve mevsimine göre nar, kavun veya üzüm gibi meyveler de tüketilirdi. M.Ö. 4. yüzyıldan itibaren, özellikle Persler’in etkisiyle yemeklere pirinç de dahil olmuştur.

Tüketilen etler çoğunlukla kurutulmuş balık, kuzu ve keçi etiydi. Zenginler geyik veya ceylan gibi av etleri de tüketirdi ama bunları yiyenler sayıca çok azdı. Tavuk M.Ö. 2. yüzyılda Grekler ve Romalıların etkisiyle İbrani sofralarında yerini bulmuştur. Yumurta ise bir lükstü. Nadiren yenen yumurtaların çoğu bıldırcın, bazıları ise ördek ve kaz yumurtalarıydı. Yemeklerde kullanılan baharatların başında Ölüdeniz’den elde edilen tuz; ayrıca kişniş, kimyon, dereotu, çördük, nane, siyah hardal, safran ve kekik te mevcuttu.

Tatlılar genellikle kuru meyvelerden (üzüm, incir, hurma ve kayısı) yapılan pestillerden oluşurdu. Aralarında en yaygını incir pestiliydi (1. Samuel 30:12). Bu pestiller aynı zamanda enerji sağlayan atıştırmalardı. “Dvaş” adı verilen bal ise bir diğer tatlı türüydü. Dvaş pestiller için kullanılan aynı mevyelerin şerbet haliydi. Şeker yerine bir tatlandırıcı olarak kullanılıyorlardı, ayrıca ekmeği dvaş’a batırıp tatlı olarak da yenebiliyordu. Kutsal Kitap’ta vaat edilen Kenan toprakları “süt ve bal akan ülke” olarak tasvir edilirler (Çıkış 33:3). Burada kullanılan “bal” sözcüğü “dvaş”tır. Yani İbrani anlayışında bal sadece arı balı olarak değil, aynı zamanda meyvelerden elde edilen bu şerbet için kullanılmaktaydı.

İbraniler genellikle ırmaklardan, sarnıçlardan ve kuyulardan su içerlerdi. Süt de yaygın olarak tüketilirdi (Hakimler 5:25). Sütler genellikle ilkbahar ve yazın tüketilirdi ve ayran kıvamında yapılırlardı. Az da olsa meyve suyu tüketimi de gözlenmektedir. Fakat İbranilerin en fazla tükettiği içecek şaraptı. İbranilerin yaygın ve zengin bir şarap kültürleri vardı. Şaraplar genellikle üzümden, bazen de nardan yapılırdı. Fermentasyondan önce kaynatılırlardı. Şarapların çeşitleri ise içlerine baharat veya farklı dvaşların eklenmesiyle oluşurdu. Arkeolojik kazılarda bira da keşfedilmiştir fakat az tüketildiği anlaşılmaktadır. Şaraptaki alkol oranı günümüzdeki şaraplara göre daha düşüktü. Helenistik dönemde şarap yapma teknikleri değişir ve alkol oranları günümüzdeki şaraplara eş değer bir orana yükselir. 2. yüzyıldan itibaren alkol oranını düşürmek için İbraniler böylece şaraplarını suyla karıştırmaya başlarlar.

****

KAYNAKÇA:

  • Borowski, Oded. “Daily Life in Biblical Times.” 2003, sf. 73–74.
  • Edelstein, Gershon, Gibson, Shimon. “Ancient Jerusalem’s Rural Food Basket.” Biblical Archaeology Review, Tem./Ağu. 1982, sf. 46-54.
  • Marks, Gil. “Encyclopedia of Jewish Food.” 2010, sf. 70–71.
  • Türkçe Kutsal Kitap, Kitabı Mukaddes Şirketi & Yeni Yaşam Yayınları, Eski ve Yeni Çevirisi.
  • Resim: Yelkrokoyade. Wikimedia Commons.