Günlük Hayat ve Yazıtlar.003

Tarla işi ve el sanatları üretimi eski İsraillilerin yaşamlarında merkezi bir öneme sahipti. İbranilerin ekonomisi hasat, metal ve seramik ticaretine bağlıydı. Hakimler döneminde İbranilerin yerleştiği tepeler çam, meşe ve sakız ağaçlarından oluşan kalın bir maki ile kaplıydı. Toprak koyun yetiştirmek için çok kayalıktı. Dolayısıyla Mısır’ı terk ettiklerinde çoban olarak tanınan İbraniler, Filistin topraklarına yerleştiklerinde çoğunlukla çiftçilik yapmak durumunda kaldılar. Burada buğday, arpa, yulaf, çavdar, zeytin, hurma, nar, üzüm ve incir yetiştirdiler.

Dönemin en önemli ticari rotaları; Kral yolu ve Deniz yoluydu. Kral yolu, Arap yarımadası ve Kızıldeniz’den gelen yolların buluşma noktası olan Akaba körfezinde başlayıp, Şam şehrinde Deniz yolu ile birleşmekteydi. İsrail’in doğusunda yer alan Edom, Moav ve Ammon gibi krallıklar maddi yönden bu yola muhtaçlardı. Çölde Sayım 20:17-21’de bu yoldan bahsedilir. Musa ve İbraniler çölde 40 sene gezindikleri dönemde bu yoldan geçmek için izin isterler. Fakat Edomlular buna müsade etmez. Böylece İbraniler ve Edomlular arasında tarihi düşmanlık da başlamış olur: “İzin ver, ülkenden geçelim. Tarlalardan, bağlardan geçmeyeceğiz, hiçbir kuyudan da su içmeyeceğiz. Sınırından geçinceye dek, sağa sola sapmadan Kral yolundan yolumuza devam edeceğiz.’ Ama Edom Kralı, “Ülkemden geçmeyeceksiniz!” diye yanıtladı, “Geçmeye kalkışırsanız kılıçla karşınıza çıkarım.” İsrailliler, “Yol boyunca geçip gideceğiz” dediler, “Eğer biz ya da hayvanlarımız suyundan içersek karşılığını öderiz. Yürüyüp geçmek için senden izin istiyoruz, hepsi bu.” Edom Kralı yine, “Geçmeyeceksiniz!” yanıtını verdi. Edomlular İsrailliler’e saldırmak üzere kalabalık ve güçlü bir orduyla yola çıktılar. Edom Kralı ülkesinden geçmelerine izin vermeyince, İsrailliler dönüp ondan uzaklaştılar.”

Deniz yolu ise Mısır’ı Suriye, Anadolu ve Mezopotamya ile bağlayan yoldu. Bu yolun bir diğer ismi “Filistlilerin yolu” idi. Çünkü güzergah üzerinde Gazze, Aşdod, Aşkelon, Yafa gibi Filistli kentler bulunmaktaydı. Daha sonrasında Hazor ve Dan gibi önemli Yahudi kentlerden geçerdi ve Şam şehrinde Kral yoluyla birleşip Anadolu’ya veya Mezopotamya’ya kadar devam edilebilirdi. Bu yola hakimiyet kurmak isteyen Mısırlılar ve Hititliler M.Ö. 1250 senelerinde Kadeş’te savaşmışlardır. M.Ö. 12.-11.yy.da İbraniler ile Filistlilerin arasında geçen çekişmenin nedenlerinden bir tanesi de bu yoldur. Filistliler kıyıya sahipken, İbraniler tepelere yerleşmişlerdir. İbraniler ticaretten bir pay isterken, Filistliler ise ekonomik bir tehdit olarak gördükleri İbranilerin kentlerini fethetmek isterler.

Eski İsrail’de, ticari işlemler pazarlarda değil kent kapılarında gerçekleşirdi. Kapıların kentler için büyük önemi vardı. Kapıların iç kesminde sıralı odalar mevcuttu ve bu odalarda ticari işlemler gerçekleşir, antlaşmalar mühürlenir, mahkemeler toplanır, ve önemli kamu duyuruları yapılırdı. Yani bir nevi belediye binası, borsa, ve mahkeme karması olan merkezi ve önemli bir yapıydı. Bir para sisteminin yokluğunda alışveriş, gümüşün tartılmasıyla gerçekleşirdi. Temel ağırlık ve dolayısıyla para birimi “şekel” diye adlandırılıyordu. Şekel yaklaşık 11.5 gr ağırlığındaydı. Yeremya peygamber mesela bu yöntemle bir tarla satın almıştır: “Böylece Anatot’taki tarlayı amcamın oğlu Hanamel’den satın aldım. Tarlaya karşılık kendisine on yedi şekel gümüş tartıp ödedim” (Yeremya 32:9). Tabii ki bu sistemin dezavantaji, tartı ve ağırlıklarla oynanabilmesi ve bunun sonucunda halkı aldatan yolsuz hükümdarların ve tüccarların ortaya çıkmasıydı. İsrail’de yapılan arkeolojik kazılarda 11.5 gram’a uymayan pek çok şekel keşfedilmiştir. Eski Ahit’te peygamberler bu yolsuzlukla ilgili konuşmuş ve tövbe etmeyenleri Tanrı’nın gelecek olan yargısıyla uyarmışlardır. Bu örneklerden bir tanesi Amos’tur: “Diyorsunuz ki, ‘Yeni Ay Töreni geçse de tahılımızı satsak, Şabat Günü geçse de buğdayımızı satışa çıkarsak. Ölçeği küçültüp fiyatı yükseltsek, hileli tartı kullanıp yoksulları gümüş, mazlumları bir çift çarık karşılığında satın alsak. Buğday yerine süprüntüsünü satsak.’ Yakup soyunun gurur duyduğu RAB kendi başı üstüne ant içti: ‘Onların yaptıklarının hiçbirini asla unutmayacağım.” (Amos 8:5-7)

****

KAYNAKÇA:

  • Anson F. Rainey ve R. Steven Notley. “Carta’s New Century Handbook and Atlas of the Bible.” 2007. sf. 76.
  • Hoerth, Alfred J. “Archaeology and The Old Testament.” Baker Academic, 2009. sf. 97.
  • The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, vol. 5, “Weights and Measures,” Grand Rapids, MI: Zondervan, 1976.
  • Türkçe Kutsal Kitap, Kitabı Mukaddes Şirketi & Yeni Yaşam Yayınları, Eski ve Yeni Çevirisi.
  • Resim: (3d harita) http://www.bibleplaces.com/atlas/1.16-3D-View-Northeast.jpg. (gümüş parçaları) Gabi Laron. Abel Beth Maacah Facebook sayfası. Providence Lithograph Co. Parable of the Talents.